Хvvхнvvд минь, эрчvvдээ хайрлаарай


2005-10-22

-Уучл
аарай, нэг л халдаж болохгvй хvн шиг санагдаад, танаас эмээгээд байдаг юм.
-За, яагаад?
-Мэдэхгvй. Хvмvvс танд ийм vг хэлдэг vv?
-Гадаад, дотоод ялгаагvй л намайг “серъёзный” гэдэг. Тийм л юм байлгvй.
-Таны бодол?

-Яахав дээ, насаараа гэхэд хаашаа юм албан орчинд байсаар л ийм болчих юм даа. Хvvхэд байхдаа сурагчийн зөвлөлийн дарга, оюутан болоод курсийн дарга, төгсөөд сумын эмнэлэгт жил ажиллаад аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн ерөнхий эмч... ер нь дарганцар маягийн ажил хийжээ. Тэгээд ч бидний өсөж өндийсөн тэр орчин учиргvй чөлөөтэй, өөрийнхөөрөө байх нийгэм биш байлаа. Одоо бол өөрийнхөөрөө байх гээд өнгөрсөн.
-Таньдаг, таньдаггvй л дарга аа гэнэ биз дээ?

-Харин тэгдэг юм. Гэхдээ хамт олныг толгойлж байгаа хvн өөрийнхөө хvсэл зоригонд биш, хvмvvс юу хvлээж байгаа тэр бvхэнд баригдах ёстой гэж? ойлгож, хэвшжээ. Ер нь бол удирдагч гэдэг хамт олныхоо хэв загвар, менежментийн хэлээр бол манлайлагч, урьд бидний ойлгож байснаар бол vлгэр дуурайл байх. Энэ ойлголт одоо ч ач холбогдлоо алдаагvй гэж бодож байна шvv. Тухайлбал, УИХ, Засгийн газрын гишvvн, төрийн алба хашиж байгаа хvмvvс би юу хvсэж байна вэ гэж биш, олон тvмэн намайг ямар толиор харах вэ гэдэгт захирагдах учиртай.
-Хvмvvсийн хvндлэлийг мэдэрнэ биз, Мөнхөө дарга ийм л яс хvн дээ гэхийг нь...

-Хэтрvvлчихсэн юм байлгvй дээ, халдаж болшгvй, “серъёзный” л гээд байдаг юм. Би одоо ч ийм албаны хувцасладаг. Хvvхдvvддээ шvvмжлvvлдэг. Та дандаа пиджак өмсдөг гэж. Ингэж хувцаслахгvй бол яагаад ч юм хэцvv. Амьдралын хэв маяг хvнийг ийм болгох юм даа.
-Хvмvvс таныг энгийн хувцастайгаар төсөөлөхгvй байх?

-Сонин шvv. Их хуралд байхад vсээ ургуулъя гээд сар орчим тайрахгvй явлаа. Тэгсэн хvмvvс утасдаж байна лээ. Таны vс гэзэг чинь юу болчихов гэж... Энэ бvхэн нөлөөлсөн байх. Тvvнээс биш хvчээр албаны байя гэдэггvй.
-Ангийн даргаас даргын гараа эхэлсэн vv?

-Увс аймгийн нэгдvгээр арван жилийн есдvгээр ангид байхдаа сурагчдын зөвлөлийн дарга болсон. Аймаар хатуу дарга байсан шvv, бодохоос санаа зовмоор.
-Аймаар хатуу гэхээр яадаг юм?

-Сургуулийн дотоод дэг журмыг нэг бvрчлэн биелvvлэхийг шаарддаг. Одоо бол тиймгvй. Хэн, юу хийж явах хэнд ч хамаа алга. Гэтэл сургуулийн хvvхэд хvн алж байна шvv дээ. Бидний vед дотуур байранд хvртэл хяналт тогтоодог байв. Тэнд гvйж болохгvй. Социализм хатуу байсан гэж тайлбарлаж болох. Нөгөө талаар тэр олон хvvхдийг дотуур байранд авчирсан юм чинь хvvхдvvдийн өсөж өндийх, сурч хvмvvжихэд элдэв муу зvйлээс хамгаалах арга нь тэр байсан байх. Нэг талаас нь харж болохгvй.
Тэгвэл одоо олон мянган хvvхэд дотуур байранд амьдарч байна. Хэн тэднийг хамгаалж байгаа юм. Иргэний төлөвшил хэн олгож байна. Оюутнуудыг улс төрд татаж жагсааж л байна. Иргэн хvний хувьд төлөвшил олоход нь туслахгvй юм. Биеэ vнэлж, архинд орно. Монголын залуу vеийн нэг хэсэг нь иргэний төлөвшлөө тэнд алдаж байна. Ингээд vзэх юм бол бид муу зvйл хийж байсан гэж бодогддоггvй. Хачин жигтэй нь гэвэл, бид хvvхдvvдийн захиаг задалж уншдаг байлаа. Үvнийгээ хатуу гэж хэллээ л дээ. Одоогоос бараг 50 жилийн өмнөх явдал даа
-Та чинь хvvхдийн эмч мэргэжилтэй бил vv?

-Тийм ээ. Сургуулиа төгсөөд Сэлэнгийн Орхон суманд эмчээр очсон. Нэг жил ажиллаад аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн, дараа нь Хvvхдийн больницын ерөнхий эмчээр ажиллаад, газрын дарга болсон. Тэгээд Эвлэлийн төв хороонд ирсэн. Бvхий л шатаар алхсан.
-Чагнуур барьсан жил нь цөөхөн юм аа даа?

-Гурван жил л барьжээ.
-Танд найз нөхөд олон биз. Эсвэл дарга болохоор жийрхээд ....

-Ажиллаж байсан хvмvvстэйгээ одоо ч холбоотой байдаг. Миний сул тал гэвэл, эмэгтэйлэг шинж багатай юм уу даа. Бvсгvйчvvдийн хооронд нарийн ширийн шивнээ байдаг даа. Тэр нь байхгvй. Гэхдээ хvмvvс сэтгэлээсээ надад тусалдаг. Миний санаачилж байгуулсан "Гал голомт" vндэсний хөдөлгөөнд зовлон, жаргалаа хуваалцдаг олон тvнш минь бий. Тиймээс найз нөхдөөр дутаад байдаггvй. Үнэнээ хэлэхэд, би хов жив ярьж мэдэхгvй. Зарим эмэгтэйн адил эд баялаг сонгож чадахгvй. Хvмvvс мэднэ.
-Та өнөөдөр ээмгээ зvvхээ мартчихаа юу даа?

-Угаасаа би чинь ийм хvн. Амьдралдаа тvvнийг зvvсэнгvй. Нэг удаа найз минь хавчдаг ээмэг бэлэглэсэн. Зvvсэн чинь чих өвдөөд болдоггvй. Тэгээд больсон. Ач, зээ нар минь ээмэг зvvгээгvй байна гээд шоолоод байгаа. Тавдугаар ангид байхад ээж минь чих цоолно гэхээр нь зугтаачихаж билээ.
-Охид чихээ цоолуулах гээд байдаг шvv дээ?

-Хvvе тэгэлгvй яахав, миний ач охин нэг цоолуулсан. Тэр нь битvvрчихсэн. "Эмээ, миний чихийг хэзээ цоолох вэ" гэж шалаад... Одоо зургаатай шvv дээ.
-Эмэгтэй хvн ээмэггvй явбал орой vдэш муу зvйл дагадаг гэж сонсож байсан?

-Намайг юу дагасан юм, ёстой бvv мэд. 60 гарчихлаа. Гайгvй юм байлгvй дээ. Бvсгvй хvний гоо сайхан, ертөнцийг зөөллөхөд чимэг байх учиртай биз. Үvнийг буруу гэхгvй. Гэхдээ би ээмэг, бөгж сонирхдоггvй. Харин сvvлийн vед хvн дуурайгаад ийм бөгж зvvлээ.
-Үзэг, тэмдэглэлийн дэвтэр сонирхдог биз?

-Үзэг сонирхоно шvv. Дэлгvvрт орохоор хvvхнvvд хэлдэг. Тантай сонирхол нийлэхгvй юм гэж. Толь бичиг, vзэг эрээд л.. Олон хvvхэд өсгөсөн болоод тэр vv өөртөө гэхээс хvvхдvvддээ авъя л гэдэг байлаа. Москвад оюутны ажил шалгахаар очсон. Өдөр сургуулийн захиргаа, орой нь оюутны байраар явсаар долоо хоног нь өнгөрчихсөн. Тэгсэн хvмvvс "Та хэнхэглэж явсаар хэдэн хvvхдэдээ гутал ч авсангvй" гэснээр онгоцны буудал явах замдаа дэлгvvрээр орж хэдэн гутал авч билээ. Бvсгvйчvvддээ хэлэхэд, vvнийг дуурайх шинж огт биш шvv. Эмэгтэй хvн өөрийн гэсэн ертөнцтэй байх учиртай.
-Та эхээс хэдvvлээ юм бэ?

-Гурвуулаа байсан, одоо хоёул vлджээ. Хоёр ахтай. Гэр бvлийн орчинд ч эд баялаг шvтэж байсангvй. Манайх дундаж амьдралтай айл байв. Хожим би ном, улсын алба хөөгөөд. Хvний өөрийн олон хvvхэд өсгөсөн. Тэднийгээ хvний зэрэгтэй болгоё гэж бодож байснаас алтан бөгж зvvчихье гэсэн сонирхол байсангvй. Зах зээлд орох юм гэж яаж мэдэх вэ дээ. Хvн цаг vеийнхээ золиос, бvтээгдэхvvн байдаг гэдгийг vгvйсгэх аргагvй.
-Таны аав бага эмч байжээ. Аавынхаа мэргэжлийг өвлөе гэсэн юм уу. Эсвэл эмч болъё гэж дурласан уу?

-Математикч болъё гэдэг байлаа. Аравдугаар анги төгсөх жил аав “Миний ганц охин аавынхаа мэргэжлийг өвлөх ёстой” гэлээ. Эцгийнхээ vгийг дагасан юм. Аав цэргийн бага эмч. Тэгээд ч тэр vед эмчийг их хvндэтгэдэг байлаа. Ингээд л шийдсэн. Аав минь нутгийнхандаа доктор Дорж гэж алдартай хvн байв. Аймгийн Эрvvлийг хамгаалахын музейд аавын минь зураг өлгөөтэй байдаг.
-Таны сурлагын дvн бол мундаг байсан уу?

-Сургууль болгоноо улаан дипломтой төгссөн. Хэзээний л тийм хэнхэг амьтан байжээ.
-Мэргэжлээрээ ажиллахгvй болохоор аав тань юу гэхэв?

-Дургvйцээгvй. Зохион байгуулах ажилд шилжихэд дэмжсэн. Өдөр хvн хvлээж ав, жирийн хvмvvстэй уулз, vг сонсох, санал солилцоход ажлын цагаа зориул. Боловсруулах зvйлээ орой vдэш хийж бай гэдэг сэн. Сэлэнгэд газрын дарга байхдаа аавынхаа зөвлөгөөгөөр ажилладаг байлаа. Ээжийн бэлтгэсэн хоолыг идчихээд орой контортоо суудаг. Ээж, аав хоёр хvvхдийг минь харчихна.
-Хоёр хөгшин охиноо хаана, тэнд нь л дагаад явдаг байжээ?

-Тэгнэ. Аав ээж, хамт олны дэмжлэг, мэдье суръя, хvнээс дор орохгvй гэсэн их хvсэл минь намайг өдий зэрэгтэй болгосон. Хvн мэдэж чадаж байхад би яагаад чадахгvй гэж гэсэн зөв атаархал юм даа. Ажил төрлийн хувьд шvv дээ. Зарим нь ч намайг өөртөө хэт итгэлтэй гэж шvvмжилдэг. Ийм байх ёстой гэж бодвол тэрнийгээ тууштай хамгаалдаг. Энэ маань олон хvнд таалагддаггvй юм.
-Та хэдэн онд Анагаахыг төгссөн юм бэ?

-1966 онд 23 настай төгссөн. 24-тэйдээ аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн ерөнхий эмч, 25-тайдаа Хvvхдийн больницийн ерөнхий эмч. 27-тойдоо Сэлэнгийн Эрvvлийг хамгаалах газрын дарга болж, хоёр жил хийгээд Эвлэлийн төв хороонд ирсэн. Залуугаасаа хvнтэй ажиллах, хамт олныг зохион байгуулах, бие даасан байр суурьтай болсон хэрэг. Ийм учраас өөртөө итгэлтэй, гэхдээ хар муйхраар зvтгэдэггvй. Үнэхээр миний бодсоныг няцаагаад батлах юм бол байр сууриа өөрчлөх чадвар надад бий. Харамсалтай нь, хvмvvс албан тушаалаараа сvр vзvvлэх гэж оролдохоос биш учрыг нь тайлбарладаггvй л байхгvй юу.
-Та хэдэн онд ээж болсон бэ?

-Номын мөр хөөсөн хvмvvс ээж, аав болох vvргээ хожуухан биелvvлдэг шиг ээ.-Анагаахын дээдийн дөрөвдvгээр курст байлаа.
-Чөлөө авсан уу?

-Үгvй. Ээж байхад чинь юу гэж тэгэх вэ. Би хvvхдийн даавуу ч цөөхөн угаасан даа. Намайг энэ зэрэгтэй өндийхөд хөгшчvvлийн минь оруулсан хувь нэмэр их. Ийм ч болохоор vр хvvхдийг нь өсгөж байгаа аав ээжийнхээ хөдөлмөрийг залуу vе минь vнэлээсэй, тэднийгээ баярлуулаасай гэж хvсдэг. Манайхан ач, зээгээ өсгөөд өгдөг буянтай юм. Хачирхалтай нь залуучууд ийм байх ёстой юм шиг хандах юм даа.
-Та энэ тал дээр хэр байсан бэ?

-Хэдэн хөгшчvvлийнхээ ясыг барьсан. Бvгдтэй нь хамт байж өнгөрvvлсэн. Тэднийгээ хэрдээ асарч тойлсон ч ачийг нь хариулж чадаагvй. Чадах ч vгvй юм шиг билээ дээ. Гэхдээ тэд надад гомдоогvй байх.
Миний ээж ухаантай хvн байсан. Толгой холбож ярина. Өнгөрсөн зуунд чадал авьяасаа нээж чадаагvй олон эмэгтэйн нэг. Би ээждээ бичиг заадаг байлаа. Аав минь "Зуун билэг оршвой", "Хоёр загалын тууж", "Өнчин хvvгийн цэцэлсэн шастир" зэрэг зохиолыг ээжид дуудаж өгдөг байж билээ.
-Хэрэв ээж, аав хоёр тань хөдөө, та хотод хvvхдээ төрvvлээд аж төрж амьдарсан бол...?

-Хэцvv. Одоо хvмvvс яриад байна шvv дээ. Тэр чадалтай хvvхнvvд чинь хаана байна гэж. Адилхан онц сурч байсан, гэтэл тэр охин надаас дээр гарсан юм алга. Тэгэхэд би мундаг болчихсон байна гэнэ. Эмэгтэй хvний vр хvvхдээ тээн төрvvлэх, өсгөн өндийлгөх, гэр орны тодорхой ачааг нуруун дээрээ авч явах хувь зохиол, vvрэг нь боловсролоо дээшлvvлэх, өсөж өндийх, мэдээлэл хvлээж авах боломжийг нь хязгаарлаж, хааж байгаа юм.
-Та тэр сайхан хөгшчvvлийн дэмээр энэ өндөрлөгт хvрсэн байна шvv дээ?

-Тэгэлгvй яахав. Чи ч гэсэн аав, ээжээрээ туслуулаад л яваа даа.
-Туслуулахаар барах уу?

-Тэдэн шиг чинь хvн байхгvй бол яана. Нөхөртөө хоол цайг нь хийх хэрэгтэй, хvvхэд чинь бvлээрнэ, эмнэлэгт очно, гэр орны тvмэн ажил хvлээнэ, олон юм болно. Нөхрvvд эмэгтэйчvvдийн энэ хөдөлмөрийг vнэлэх хэрэгтэй. Эхнэрээ баярлуулж байгаасай. Ядаж л зовоохгvй байх хэрэгтэй ш дээ.
-Та чинь долоон хvvхэдтэй бил vv?

-Төрvvлсөн гурван хvvхэдтэй. Найман хvvхэд өсгөсөн. Энэ чинь амар ажил биш. Хамгийн том нь одоо энэ Барилга хот байгуулалтын сайд Батбаяр. Хэдэн хvvхдээ бvгдийг айл болгож гаргасан.
-Ач, зээ олон уу?

-16.... 18 ч бил vv. /хэсэг бодоод/ 16 юм байна. Том нь ээж болоод байна даа.
-Та аав, ээж шигээ хvvхдvvддээ тусалж чаддаг уу?

-Чадахгvй юм. Энэ сайхан эмээ нар шиг хvvхдийг нь харж өгөөд, цайг нь чанаад сууж чадахгvй нь. Буруугаа хvлээн зөвшөөрөхөөс аргагvй. Гэхдээ нийгэмд тодорхой хэмжээний vvрэг гvйцэтгэхдээ олон хvнд тус болсон гэж горьдно. Гэхдээ бага хvvгийн хоёр нөхөрт жинхэнэ эмээгийн vvргээ vзvvлж байгаа. Бид хамт байдаг юм.
-Та хэр хатуу ээж, эмээ, хадам бэ?

-Энэ асуултад хvргэн, бэрvvд хариулах байх. Ер нь бол хvvхдvvдийнхээ амьдралд оролцдоггvй. Хэнээс нь ч асуусан болно. Ухаан байгаад сонсдог бол ухаарлын хэдэн сургаал хэлдэг. Харин нэг сэтгvvлч Мөнхөө гуайн хvргэн болсноос бараг vхсэн нь дээр гэж бичсэн. Мань нөхөр сайн гэж бичих гээд мессэжээ тэгж өгөхгvй юу. “Энэ ертөнцөд ажил хийх гэж л ирсэн. Өөр ямар ч сонирхол байхгvй. Мөнхөөгөөр Тагнуулын төв газрын дарга хийлгэсэн ч чадна. Харахад хэн ч халдашгvй энэ хvний хvргэн болоогvй минь дээдийн заяа” ухааны юм бичсэн байсан. Хvмvvс ингэж л боддог юм, сонин.
-Хvvхдvvддээ хэлдэг сургаалын vг тань?

-Сэтгэлээр баян яв. Хvний мөсөө алдаж болохгvй. Хvvхдvvдийнхээ хуримын vеэр хэлсэн vг минь энэ. Аливааг муу цонхоор биш, сайн цонхоор харж сур. Муугаар хараад л байвал стресст орно. Амьдралд байгаа тэр бvх зvйл чамд таалагдах албагvй. Бурхны номд ч ингэж заасан байдаг юм билээ. Хоёрдугаарт, шударга явах хэрэгтэй.
-Энэ нийгэмд тохирохгvй зvйл айлдаад байгаа юм биш vv?

-Зах зээлийн нийгэм 200 гаруй жил хөгжөөд хvн төрөлхтнийг аврах хvмvvнлэг чиглэл рvvгээ орж байна. Бизнес ч гэсэн хvмvvнлэг байх учиртай. Архи, тамхины бизнес эрхэлж байгаа, гадаад, дотоодод аялал жуулчлал эрхэлж, зочид буудал ажиллуулдаг бvх хvнээс ашиг олоход нь хувь нэмрээ оруулаад дараа нь золиос болж буй тэр хvмvvсийг золиосноос татахад зориулсан хөрөнгийн тодорхой хувийг бvрдvvлэх ёстой гэсэн саналаа газар сайгvй тавьж байгаа. Энэ олон зочид буудалд хэчнээн охин биеэ vнэлж байна, Монголын маргааш юу болох вэ, аялал жуулчлал хэчнээн ДОХ vлдээх вэ. Аймшигтай байгаа биз. Тэгэхээр бизнесмэнvvдийг хvмvvнлэгт уриалах хэрэгтэй.
-Хvнээс мөнгө авбал битгий өг, тэр таныг юу ч гэж бодох юм билээ гэсэн "лоозон" гарсан байна лээ

-Хvнд мөнгө өгвөл алдсанд тооц, хvнээс мөнгө авбал олсонд тооц гээч. Битгий өг гэсэн vг биз дээ. Тэгэхээр нийгмийн сэтгэл зvй, нийгмийн хандлагыг төлөвшvvлэхийн тулд их ажил хийх хэрэгтэй. Ингээд л миний яриа албаны болчихдог юм. Глобальчлагдаж байгаа ертөнцөд өөрийгөө монгол чигээр нь аваад явах тийм монгол хvнийг төлөвшvvлэхэд хэн ч хөрөнгө оруулахгvй. Бид өөрсдөө л хийнэ. Тийм учраас би гэр бvл гэж их ярьдаг. Үvнийг хадгалж vлдэх эцсийн найдвар бол монгол гэр бvлийг бэхжvvлэх, хөгжvvлэх, гэр бvлийн боловсролыг залуу vед олгох юм.
-Одоо та ямар алба хашиж байна аа?

-НҮБ-ын Хvн амын сангийн Хөтөлбөр дэмжих нэгж гэдэг байгууллагын менежер. Хvний эрх, жендер, ухуулга сурталчилгаа хариуцсан ахлах зөвлөх. "Гал голомт" vндэсний хөдөлгөөн гэдэг төрийн бус байгууллагын тэргvvн.
-Өөр сонгуульт ажил байгаа биз?

-Жендерийн vндэсний хороо гэж бий. Ерөнхий сайд толгойлдог. Энэ хорооны гишvvн. Шvvхийн сахилгын хороо гэж байдаг юм. Ерөнхийлөгчийн томилсон шvvгчдийн ёс суртахууны зөрчлийг хэлэлцдэг. Сахилгын хорооны гишvvн буюу иргэний төлөөлөгч юм шиг байгаа юм. Лувсаншарав, Амархvv гуай бид гурав байдаг.
-Эмээгийн vvргээ гvйцэтгэх чөлөө гарах юм уу?

-Өвгөн vvрч байгаа даа. Би бодлогын тvвшинд нь оролцдог юм. Гэхдээ тэр хоёр минь /бага хvvгийнхээ хоёр хvvхдийг хэлэв/ надаас салахгvй. Эмээ хамгийн vнэтэй хvн нь. Амралтын өдрөөр л цаг гаргахгvй бол амжихгvй юм. Ажлын найман цагтай. Интернэт “ухсаар” нvдний хараа муудах нь байна. Гэсэн ч би хамт олны дунд байх дуртай. Гэр эргэх дургvй. Хvvхдийг сургууль, цэцэрлэгт хvргэх, авах ажлыг өвгөн амжуулна, би бэлтгэл хангах vvрэгтэй.
-Бэлтгэл хангах аа, ажил үүргийн хуваарьт нь ямар ямар ажил багттаг юм?

-Их олон ажил ордог юм даа. Гэрийн даалгавар хийлгэхээс эхлээд, дутуу зvйл юу байна....
-Хяналт тавьдаг юм байна?

-/инээгээд/ Тийм. Хувцас индvvдэх, угаах.. Хvvхдvvд амжихгvй бол хийлгvй яахав. Ач охин минь өглөө бvр надаар vсээ самнуулах дуртай. Өнөөдөр хоёр салаа самнана, урдаа хавчаар зvvнэ гээд шийдвэрээ гаргаж байгаа юм. Би хэлснийг нь биелvvлдэг.
-Үс самнахад шийдвэр гаргаад байдаг?

-Бид тэгж ойлгодоггvй болохоос тэр чинь шийдвэр. Хvvхдийг хvмvvжvvлэхийн тулд багаас нь шийдвэр гаргуулж сурга. Өнөөдөр ямар хувцас өмсөх вэ гэсэн шийдвэрээ өөрөө гаргаг. Та "Заавал энэ цагаан даашинз өмс" гэж чулуудах албагvй. Ингэвэл таны хvvхэд бие даасан, шийдвэр гаргах чадвартай, өөртөө тохиолдсон зvйлд гарц олдог болно.
-Та хvvхдvvдээ vvнд хэр бэлтгэж чадсан бэ?

-Тодорхой хэсэгт нь өгч чадсан.
-Юу гэсэн vг вэ?

-Том болсон хvvхдvvд гайгvй юм шиг байна. Ажил ихтэй учраас өдөр очиж хоол иддэг байлаа. Тэд минь жижvvрлээд хоолоо бэлтгэж, гэр орны ажлаа хийнэ. Хамгийн том, бага хоёр ажлын гадна vлджээ. Бага нь сvvлд гарсан, эрх дархтай. Миний хvv, дvv гэсээр тав тухыг нь бvрдvvлэх гэж өмнvvр нь орж гvйгээд л...
“Эрхийг сурахаар бэрхийг сур” “Хал нь гаднаа хайр нь дотроо” гэдэг чинь Монголын ард тvмний асар том философи. Гэтэл бэлтэй хvмvvс хvvхдээ зад эрхлvvлж байгаа биз дээ. Ямар сайндаа л “Чамайг ингээд байх юм бол эксел унуулж, III хороололд байр авч өгнө шvv” гэдэг онигоо гарсан байхав.
Одоогийн энэ өндөрлөгөөс харахад, хvн ч ухаарсаар яваад л дуусдаг юм биш vv. Энэ амьдралаас ойлгосон зvйл бол өөрчлөгдөж байгаа тэр орчиндоо хэн илvv зохицож чадна, тэр амьдралаа хадгалж vлддэг.
-Байгалийн шалгарал шиг?

-Би л ийм байсан юм, ингэх л учиртай гэж дараа vедээ хатуу тулгадаг бол тэнэг хэрэг юм. Залуучуудаа ойлгох хэрэгтэй. Өглөө унтаад босохгvй бэр ямар вэ. Шөнөжин ажилласан бэр унтахаас яах юм. Дээр vеийнхтэй адилгvй.
-Та тvрvvн буулт хийх дургvй гэж ярьсан. Хvvхдvvддээ ч бас адил уу?

-Энэ бол миний хамгийн том алдаа л даа. Харин хvvхдvvддээ буулт хийдэг. Залуучууд цаг vеэрээ л байг. Маргахыг хvсдэггvй. Сонголтыг нь бvрэн хvндэтгэдэг. Ямар намд орох, яаж амьдрах нь тэдний асуудал. Яагаад гэхээр тэд энэ цаг vеийн хvмvvс. Ганцхан юу хvсдэг вэ гэхээр сэтгэлээр баян бай, хvний мөсөө алдахгvй бай гэдэг. Харамсалтай нь, энэ нийгмийн чинь араншин миний хvслийг биелvvлэхгvй юм шиг байна. Угаасаа хувийн өмчит нийгэмд хувиа бодохгvй бол болдоггvй бололтой.
-Эрvvл мэндийн гавьяат ажилтан цол авчихаад нутагтаа оччихоод ирэв vv?

-Нутгийнхан минь баяр хvргэж байсан. Энэ шагнал гэдэг чинь их сонин юм аа. Би ер ач холбогдол өгч байгаагvй. Алтан гадас, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон авсан. Ер хvн цай уулгаагvй. Би эсвэл төрийн шагнал хvндэтгэхээ байчихсан амьтан юм уу, мэдэхгvй. Гавьяат авсан чинь их сайхан ханддаг юм байна. Сэтгэлийн таашаал авлаа. Олон хvн урам өгсөн.
-Цай уулгасан уу?

-Уулгалгvй яахав. Өнгөрсөн есдvгээр сарын 2-нд “Баянгол” ресторанд 160 хvн урьж цайлсан.
-Найр, наадамд хэр вэ?

-Дуулдаг уу гэсэн vг vv. Чадахгvй.
-Гурван хундага тат гэвэл?

-Бас чадахгvй. Цээж хорсоод байдаг юм. Уг нь 200 грамм улаан вино, эсвэл 50 грамм виски хааяа уудаг байсан. Одоо чадахаа байсан.
-Гоо сайханд ордог уу?

-Орж vзээгvй. Сvvлийн хэдэн жил л “Клиник”-ийн иж бvрдэл хэрэглэж байгаа. Хvн эрvvл байх хэрэгтэй. Тэгэхээр аяндаа царай гэрэлтээд хачин сайхан харагдана. Сонирхолтой нь Монголын охид мисс, загвар өмсөгч болох хvсэлтэй болсон юм биш vv. Толгойндоо юм хий. Биеийн тамир хий л гэх байна. Би ямар ч хvнтэй ярилцахдаа энэ ямар гоё эмэгтэй вэ гэж боддоггvй. Энэ хvний дотоод гоо сайхан ямар бол л гэж шинждэг. Сэтгэлээр баян бай гээд байгаагийн учир энэ шvv дээ.
-Ярилцлага өгсөнд баярлалаа. Төгсгөлд нь хvvхнvvддээ хандаж юу хэлэх вэ?

-Эрчvvдээ хайрлаж, өөд нь татъя гэж уриалмаар байна. Эрчvvдгvйгээр бид хэн юм бэ. Боловсролтой болчихлоо, энэ архичин юмаар яах юм бэ гэсэн бодолтой хvvхнvvд олон болжээ. Эрчvvдийг даврааж байгаа хэрэг огт биш юм. Тэд боловсролтой, ухаалаг, соёлтой байвал бид аз жаргалтай болно. Эрчvvд боловсролгvй болж байна, нас барж байна, архидаж, гэмт хэрэгт орооцолдож, осолд орж байна.
Бид хөвгvvдтэй.Тэд минь сайн сайхан яваг. Хvнд битгий чичлvvлээсэй гэж хvсэж байна. "Өө энэ эрэгтэй юм яахав, жолооч болно биз" гэж битгий хэлээрэй. Цэрэгт татагдах насны эрчvvдийн 27 хувь нь бичиг vсэг мэдэхгvй байна. Яана одоо. Тэр харанхуй нөхөр гэр бvлд ямар аз жаргал авчрах вэ. Энэ бол хувь хvний биш, улс орны хөгжлийн асуудал шvv...