тарган сүмо

TV хичээл & Тарган сүмо

Хүүг зурагтынхаа өмнө жижиг ширээгээ тавиад тухлахад нь Монголын үндэсний телевиз тэртээ холын Японд болж буй мэргэжлийн сүмогийн тарган хүмүүсийн зодолдооныг гаргав. Урлаг, уран сайхангүй тэдний махан тулааныг багачуудынхаа оюунд нэмэр болох хичээлээс нь, багшаас нь илүүд үзсэнд үнэндээ гомдлоо. Хоёр сая гаруйхан хүн амтай Монгол Улс хэчнээн олон өдөр тутмын сонин, телевизтэй билээ дээ. Бүх телевиз сүмо гаргадаг шүү дээ, гэтэл гуравхан ангийн хичээл товлосон цагаар Монголын Үндэсний телевиз, хамгийн хүчтэй нь, магадгүй хамгийн илүү боловсролтой чадалтайчууд нь ажилладаг байж болох энэ хүмүүс сүмо гаргаж яаж чадав аа. Суваг солих бүрт, суваг болгоноор гардаг нүцгэн, тарган залуучууд нэг нэгнийгээ аархан түлхдэг энэ спортод хувь хүний хувьд дургүй ээ, үнэн. Хагас бүтэн сайны амралтын өдрөөр хүртэл гарна гээч. Тухлаад сууж үзэх олигтой нэвтрүүлэггүй энэ хэдэн ТV Японы сүмогийн холбооноос мөнгө авдаг юм биш биз дээ гэж хардтал энэ тулааныг сурталчилж байна. Дуу дуугаа аваад, бүгд нэгэн ижил зүйл гаргаад байх нь үнэхээр хачирхалтай. Арилжааны гэх энэ олон телевизүүд өөр хоорондоо жинхэнэ өрсөлдөгчид л баймаар, гэтэл нэг нэгнээсээ ялгарах чадваргүй, бүгд Япончуудийн өгсөн ийм бэлэн хоолыг идээд л бараг японоор ярих нь халаг өнөө нэвтрүүлгээ баяртайгаар хөтлөх нь ичгэвтэр.

Сүүлийн үед хичээлийн хуваарь гарсан сонинтой хамгийн түрүүнд танилцдаг болсон Хүүхдийнхээ үзэх учиртай хичээлүүдийг тэмдэглэж, тодруулж будчихаад хүүдээ цагийг нь хэлнэ. Түүнийг гэртээ зурагтаар хичээл үзнэ гэхээр өөрийн эрхгүй баяр төрөөд байдаг юм.

Ажилдаа түүртээд мартчихгүй бол хичээл эхлэхийнх нь өмнөхөн утасдаж аав ээжүүд хүүхдүүддээ хичээл эхлэх цагийг нь сануулж байгаарай. Жаахан амьтан мартана шүү дээ, тэдний буруу биш. Гахайн ханиад гээч гайтай өвчнөөс болоод олон аав, ээжийн ажил үүргийн хуваарьт багахан өөрчлөлт гарч буй нь энэ. Бусад хүүхэд яаж буйг мэдэхгүй, манай нөхөр л лав гахайн ханиад гарсанд тун ч баяртай байгаа. Хичээлд явахгүй, гэртээ эрхлээд л...

Хичээл орох болоогүй гэнэ, ханиад намжаагүй учраас дахиад сунгачихлаа гэхэд тэр аав бид хоёроосоо аминдаа нууж байгаад жуумалзсан юм. Баярлаж байгаа нь тэр. Хичээлдээ явах дургүй юм уу гэж хэлүүлэхээс болгоомжилж ийн жуумалзсан хэрэг. Тэр “Зурагтаар хичээл үзэх ч харин ёстой гоё юм аа” гэж нэг удаа хэлсэн.

Үгэнд ороод зурагтаар хичээлээ үзээд буйд нь баярлаад байгаа. “Бага ангийнханд тоо, монгол хэлний хичээл л заана” гэж Ё.Отгонбаяр сайд зурагтаар хэлсэн л дээ. Нэг бүтэн долоо хоногт энэ хоёр хичээл нэг нэг л удаа “орох” хуваарьтай юм билээ. Үргэлжлэх хугацаа нь ердөө гучин минут. Ердөө...

Манай улсын хувьд шинэчлэлт, теле хичээл зааж буй нь том амжилт гэж бодож яваа. Сүрхий их зүйл сурч гийгүүлэхгүй ч зурагтаар хичээл зааж болж байна, хойшдоо хүүхдүүд онлайнаар хичээлээ үзэх цаг ирэх тэр үеийн сэтгэл зүйн том бэлтгэл гэж тоож байгаа хэрэг. Одоогийн бага ангийнхан бидний насанд /гуч гаруй/ ирэхэд албан контор гэж байгаа ч уу, үгүй ч үү. Бүх хүмүүс гэрээсээ, ер нь хаанаас ч хамаагүй байгаа газраасаа ажлаа амжуулдаг болох биз. Заавал загнуулж зандчуулж, ногоон самбар ширтэж, самбараас хуулж байвал хичээл гэж үзэх албатай ч биш. Хүүхдүүд гэртээ өдрийг голдуу л зурагт үзэж өнгөрөөж байгаа. Хүүхэлдэйн кинон дунд орчихсон, гол баатартай нь хөтөлцчихсөн гүйж явах мөртлөө аав, ээжийнх нь хэлсэн цаг нь болохоор зурагтынхаа сувгийг солиод хичээл үзээд байгаад нь томчууд баярлаж буй биз ээ. Бие дааж сурах нь гээд зарим маань хүүхдүүдээ тоож байгаа. Орой очоод ямар хичээл заасан, юу бичсэнийг нь шалгадаг юм. Тэгэхээр “Тэр багш нь аймаар хурдан хэлээд би амжаагүй” гээд тал хуудас хүрэхгүй юм аваад ирнэ. Ингээд заагаад байвал багш нь, сурагчид нь ч дасна л даа, эвээ олно. Анхны юм алдаа оноотой л байдаг шүү, яаран шүүмжлэх хэрэг юун. Боловсролын яамныханд баярлаж байгаа.

Гэтэл хүүхдүүдийг минь зурагтаар хичээл үзэж, мундаг болох гэсэн чинь энэ сүмогийн хэдэн тэнтгэрүүд тээг болж... Түүнээс гадна гуравдугаар ангийн монгол хэлний хичээл “Боловсрол” сувгаар гарах цагтай C1 телевизээр тооны хичээлийнх нь цаг давхцаж байх юм. Хүүхдүүд яаж үзэх юм бүү мэд. Дуртай хичээлээ сонгох хэрэг үү.

Нэг бол сүмо, нөгөө бол хичээлүүд хоорондоо давхцаад, гайхахдаа сонины редакц руу утас цохилоо. “Манайх мэдэхгүй яамнаас л ирсэн хуваарь” гээд холбоо барьсан бүсгүй маань жигтэй уурлаж байна. Тэдний алдаан дээр дөрөөлж ялалт байгуулах гээгүй шүү дээ, уг нь. Танай сонин дээр хичээл заана гээд биччихсэн байна. Гэтэл энэ цагаар чинь зурагтаар сүмо гараад байна л гэсэн юм. Маргаашийнхаа хуваарийг зөв бичээч ээ, уншигчдадаа зөв мэдээлэл өгөөч ээ” гэж сануулсан л төдий. Өөр нэг хүн ярилаа. Тэр “Та гомдол гаргасан уу” гэнэ. “Үгүй ээ, гомдол ч биш юм аа. Танайх дараагийн дугаартаа хичээлийн хуваариа зөв бичээрэй. Би танай захиалагч, хуваарийг ингэж өдөр бүр нийтэлж байгаад баярлаж байгаа. Харин алдаатай битгий нийтлээч ээ” гэсэн юм гэхэд өнөө бүсгүй “Саяхан бас ийм тохиолдол гарсан юм. Тэгсэн яамныхан “Телевизүүд ТV хичээлийг ямар ч төлбөргүй гаргаж байгаа. Тиймээс тэд сүмогийн цагаар хичээлийг хаачихдаг юм билээ” гэх тэр. Толгой дундуур төмрөөр цохиод авах шиг санагдлаа. Ард түмний талд баттай зогсоно, борчуудынхаа өмнөөс гүйнэ барина гээд зурагтаар гоё гоё яриад байдаг өнөө ганган нөхөд ард түмний хүүхдүүд хичээл үзээд юүхэв, сүмо үзсэн нь илүү дээр гэж бодсон хэрэг үү. Миний хүү хоёр, гуравхан настай жижигхэн амьтан байхдаа япон бүдүка, монгол бүдүка гээд сүмо гарахаар хөөрдөг байж билээ. Тийм багадаа бол яахав дээ гэж бодоход ухаан суух болсон энэ үед нь бүдүка нарын тулааныг үзүүлэх хүсэл ээжид нь үнэндээ алга. Ядахдаа хичээлээ үзнэ гээд зурагтынхаа өмнө дэвтрээ дэлгээд хөөрхөн суухад нь... анхаарал нь төвлөрөөд оюун санаа нь хичээл үзнэ гээд хэрдээ л бэлтгэгдчихсэн байсан даа.

За яахав, Боловсролын сайд ч бас сүмо үзэж суугаа биз дээ, эр хүний хугархай л юм чинь.




Ýíõðèé õàéðò, áèäíèé õîíãîð ¿ðñ, àëäðàéõàí æààëóóä, áÿöõàí ¿ðñ ìèíü... Õ¿¿õä¿¿äýý áèä èéí ºõººðääºã. ªõººðäºõººñ ÷ àðãàã¿é, õººðõºí ýãä¿¿òýé àìüòàä. Ãýòýë áèä òýäíèéãýý õàéð ýíýðýëäýý áàãòààæ ÷àäàæ áàéíà óó. Ýíý àñóóëòàä òóí îéðõíîîñ õàðèóëò õàéÿ.

...Íîãîîí òîðãîí òýðëýãýýðýý

Õý÷íýýí æèë ãî¸ëîî äîî... ãýýä õ¿¿ äóóëæ áàéíà. Õàæóóãààð íü ºíãºðñºí õ¿í áîëãîí òýäíèéã ýðãýæ õàðíà. Çàðèì íü äýðãýä íü î÷èõ àæýý. Õ¿¿ óëàì ÷àíãààð

...Ó÷èð áèò¿¿ëýã õîðâîîäîî

Õý÷íýýí æèë àìüäàðëàà äàà... ãýõ íü õà÷èðõìààð. Íàéì õ¿ðñýí áîëîâ óó, õ¿¿ òîì÷óóäûí, ãýõäýý íýã ë òèéì æèðèéí áèø ¿åäýý õàøãè÷äàã äóóíóóäûã õîîëîé ìýäýí äóóëàõ àæýý. Ò¿¿íýýñ òýð áàë÷èð àìüòàí òîðãîí òýðëýã, ó÷èðòàé, ó÷èðã¿é õîðâîîãèéí òóõàé þó ìýäýõ áèëýý äýý. Íîãîîí òîðãîí òýðëýã äóóëñíààñ èë¿¿ õýö¿¿ ñàíàãäàõ ç¿éë íü äóó÷ õ¿¿ãèéí ºâºð äýýð õî¸ð îé õ¿ðñýí áîëîâ óó ãýìýýð íÿëõ õ¿¿ õóóøóóðûí òàñàðõàé çóëãààæ áàéõ íü äààí÷ ºðºâä캺𠺺. Òýäíèé ºìíºõ õàéðöãàíä òàâüò, çóóòûí ãîëäóó äýâñãýðò¿¿ä.

Õººðõèé õ¿¿õä¿¿ä èéí õýäõýí öààñ öóãëóóëàõ ÷ õ¿¿õä¿¿äýä çîðèóëäàãã¿é íü òýäíèé äóóëæ áàéãàà äóóíààñ òîäîðõîé. Òîì÷óóä õººðõèéñèéí îëñîí õýäõýí öààñààð àðõè óóæ ñîãòóóðàí õºëæ¿¿ðõñýí ñººí㺠õîîëîéãîîð

Íîãîîí òîðãîí òýðëýãýýðýý.... õýìýýí ¿ðãýëæë¿¿ëíý. Õººðõèéñ õàæóóãààð ºíãºðñºí õ¿í á¿ðèéí ãàð ðóó õàðààä ë, ìàðãààø îëíû ºìíº ã¿éëãà ãóéõ äóóíû ¿ãèéã òîãòîîíî. Õàìãèéí ñàéõàí äóóã ë ààâ ýýæ ìèíü äóóëæ áàéãàà ãýæ èòãýíý. Àìüäðàëûí õ¿ðä òýäíèé õóâüä èíãýæ ýðãýõ íü ýðõýëæ ã¿éõ, ÷èõýð àìòòàíä óìáàí èíýýæ õººð÷ áàéõ ó÷èðòàé õ¿¿õýä íàñûã áîäîõîä äààí÷ ãóíèãòàé. Òýä èðýýä¿éä õýí áîëîõ âý, á¿ð á¿ðõýã.

Òýýð äîîð, òðàíøåéíèéõýí, ºâãºíòèéíõºí õ¿¿õä¿¿äýý èéí çàðæ, òîìîîð ÿðèâàë òýäíýýðýý áèçíåñ õèéæ áàéõàä Òºðèéí îðäíûõîí, óëñòºð÷èä ººð ìåíåæìåíòýýð áèäíèé õ¿¿õä¿¿äèéã óëñ òºðèéí çîëèîñ áîëãîæ áàéíà.

Ñàÿõàí íýãýí òóñëàõ áàãø îé òàâàí ñàðòàé áÿöõàí àìüòíûã óíòñàíã¿é ãýæ çàãíàæ, á¿ð óóðëàæ æèæèãõýí òîëãîé ðóó íü àëãàäààä àâ÷ýý. Áàãøèéí ¿ëäýýñýí ñîðâè àðèëñàíã¿é, áàãøèéí áóëõàé èë÷ëýãäýâ. Ãýõäýý èëðýýã¿é õý÷íýýí çîäóóð, çàãíóóð áàéãàà þì á¿¿ ìýä.

Áàñ íýãýí áàãø õî¸ð íàñ ÷ õ¿ðýýã¿é æààëõàí õ¿¿ã ºìäºí人 áààñíûõ íü òºëºº óãààëãûí ºðºº ð¿¿ öàìöíûõ íü õîîëîéíîîñ ÷èð÷, ãóëä÷èí òàòàæ... ÿðèõ, áè÷èõýä ¿ã ýâëýõã¿é õàòóó, ñîíñîõîä ÷èõýíäýý èòãýìã¿é ãóòàìøèãòàé ¿éëäýë àðäûí áàãø ãýæ õ¿íäýòãýí ¿ð õ¿¿õäýý äààòãàäàã õ¿ì¿¿ñýýñ ãàðàõ áîëëîî. Áàãø íàð ÿàãààä èéì îìîã áàðäàì, äýýðýíã¿é áîëñíû ó÷ãèéã òàéëàõ òóí ýíãèéí. Óëñòºð÷äèéí ñîíãóóëüä ÿëàëò áàéãóóëàõ ãýñýí, ÓÈÕ-ä îëîí ñóóäàë àâàõ ãýæ ãàðãàñàí õýò õàâòãàéðóóëñàí õàëàìæèéí õóóëü, ä¿ðýì, æóðìààñ ýõòýé.

Ãàéõàõ õ¿í ãàðàõ áàéõ. Öýöýðëýãò ¿íý òºëáºðã¿é ÿâæ, èðýýä¿éí èðãýäèéíõýý õîîëíû ìºíãèéã òºð äààñàí íü ÿàãààä èéì áàëìàä ÿâäëûí ýõ áîëîâ ãýæ. ¯íýã¿é þì õ¿íäã¿é ãýæ òàñàðñàí ¿íýí ¿ãèéã ºâºã äýýäýñ ìààíü áèäýíä ºâëºæ ¿ëäýýñýí íü ó÷èðòàé.

Õ¿¿õäýý öýöýðëýãýýñ æààõàí îðîéòóóëæ àâàõ, ºã뺺ä äºíãºæ õîöðîîõ, õè÷ýýëèéí õýðýãñýë, ñàâàí, àðèóí öýâðèéí õýðýãñýë áýëòãýæ ºãºõ çýðýãò àæëûí öàã çàâ çýðãýýñ áîëîîä æààõàí õóãàöàà àëäàõàä ë áàãø íàð Õ¿¿õäèéã ÷èíü ¿íý òºëáºðã¿é àâ÷ áàéõàä... ãýýä ë ä¿ðñõèéäýã áîëæýý. Óãòàà áîë áàãø íàð àæèëëàñàí ºäºð, öàãààðàà öàëèíãàà àâ÷ áàéãàà ÷ ýöýã ýõ÷¿¿äýýñ ÿìàð ÷ ìºí㺠àâàõã¿é áàéãàà þì ÷èíü ãýñýí ñàíàà ýíý óóðëàñàí ¿ãíýýñ øóóä îéëãîãäîíî. Òà íàðààñ òºð ìºí㺠àâàõã¿é áàéãàà ó÷ðààñ òîãëîîì àâàõ, àíãè òîõèæóóëàõàä õýäýí òºãðºã õàðàìëàõã¿é þì áàéãàà áèç äýý ãýæ òýä ýýæ ààâ íàðûã äîîø õèéæ õàðèëöäàã áîëîâ. Òýãýëã¿é ÿàõàâ, ºãíº. ªºð ¿ã õýëýõ ýðõ ¿ã¿é áîëñîîí, áèä íàð. Ìèíèé õ¿¿õýä ºäºð ÿìàð õîîë èäñýí áý, òîì õ¿¿ãèéíõýý áàãøààñ áè àñóóäàã áàéñàí, îäîî áîëüñîí, òèéì ýðõ ÷ ¿ã¿é áîëñîí. Áàãø àà, ìèíèé õ¿¿ á¿ëýýðýýä áàéãàà þì, ýíý ýìèéã ºäðèéí õîîëíûõ íü ºìíº ºã÷ºº÷ ãýâýë áàãø Ýíý îëîí õ¿¿õäèéí õýíä èíãýæ ýì ºãººä ÿâæ áàéäàã þì... ãýýä ë õàíãèíàíà. Øàëèõã¿é äýý, ýýæ ààâ íàð öýöýðëýãèéí õ¿¿õäèéí õîîëíû ìºíãºíä ñàðä 7-10 ìÿíãàí òºãðºã ë ºãäºã áàéâ. Õ¿¿õäèéí õîîëíû òàâèí õóâèéã óëñ äààäàã ãýäýã ÷ ¿íýí ÷àíàðòàà 60 ãàðóé õóâèéã íü ààâ, ýýæ¿¿ä ºãäºã áàéëàà, õýí ÷ èéì ìºí㺠ºã÷ áàéãààäàà ãîìäîëëîæ áàéñàíã¿é, áàãø íàð ÷ õ¿¿õä¿¿äèéã ìèíü óíòñàíã¿é, ºìäºí人 áààëàà ãýæ çàãíàæ ÷èðäýãã¿é áàéâ. Ç¿â ç¿ãýýð áàéòàë ìèíü óëñ çààâàë õ¿¿õä¿¿äýý õàëàìæèíäàà àâíà ãýñýýð áèäíèéã èéì ºðºâäºëòýé áàéäàëä îðóóëæ, áàãø íàðààñ õàðèóöëàãà òîîöîí, ÷àíàð øààðäàõ ýðõã¿é àìüã¿é àëáàò áîëãîâ. Èíãýñíýýðýý òýä äîîä àíãèéíõíû äýìæëýãýýð ïàðëàìåíòàä îâîî õýäýí ñóóäàë àâ÷... ãýòýë îäîî 11, 12 äóãààð ñàðûí õ¿¿õäèéí õîîëíû ìºí㺠äàíñàíä îðîîã¿é áàéíà õýìýýí öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí áàãø íàð ñàíäàð÷ ýõýëëýý.

Ýíõðèé áÿöõàí ¿ðñ ìèíü òºðèéí ¿íýã¿é ºãñºí õàãàñ òàâàã õîîë èäýýä 17 öàã áîëæ èæèé ààâ íü èðæ àâàõûã òîðìîéòîë õ¿ëýýí òîìîîòîé ñóóõ áîëîâ. Àíãèéíõ íü õààëãààð øàãàéæ ÷ àìæààã¿é áàéòàë ë óó, óó ãýýä ºìíººñ ã¿éíý. Ýíý ¿ãèéã áàãøäàà õýëæ áîëîõã¿é ãýäãèéã æèæèãõýí òàðõè íü áîëîâñðóóëæ áàñ óõààðñàí áàéãàà áèç. Öýöýðëýãýýñ àì íü àíãàæ, ñàðõèíàã íü õàòñàí àìüòàí ë ãàð÷ èðíý. Õ¿¿ãýý àâàõäàà óãæèíä íü æààõàí öàé õèéãýýä î÷îîðîé. Õóâöñàà ºìñºõººñ íü óðüòààä öàé óóëãààðàé ãýæ ýýæ íàð çàõèæ áàéíà.

Òîì÷óóä, äàðãà íàð, óëñòºð÷èä èéì àìüäðàë ìýäýõã¿é. ßâãàí àëõàõã¿é þì ÷èíü Íîãîîí òîðãîí òýðëýã-èéã õýí äóóëæ áàéãààã ñîíñîõã¿é. Õ¿¿õä¿¿ä íü ºíäºð òºëáºðòýé ñóðãóóëüä, à÷ çýý íàð íü 100 äàâñàí íîãîîí ìºí㺠ñàðäàà òºëäºã öýöýðëýãò ÿâàõ þì ÷èíü àì íü öàíãàæ, ºìäºí人 áààëàà õýìýýí áàãøäàà çàãíóóëàõûí õýö¿¿ã äààí÷ ìýäýõã¿é. Ñóðãóóëèéí õ¿¿õäèéí ¿äèéí õîîëîíä õ¿éòýí ìàíòóóí áóóç, õàòñàí áîîðöîã ºã÷ áàéãààã, òîãîî÷ áàãøèéíõ íü æèãíýñýí áîîâíîîñ ºòòýé ¿çýì ãàðñíûã á¿ð ÷ ìýäýõã¿é.

Õ¿¿õäýý ¿íýã¿é öýöýðëýãò ºã, ýñ áºãººñ 150 äîëëàð òºëººä õóâèéí öýöýðëýãò ºã. Àëü àëèíûã ÷àäàõã¿é áîë Íîãîîí òîðãîí òýðëýã ãýæ äóó çààæ ºã ãýñýí øààðäëàãûã áîäëîãî áîëîîä ¿éë àæèëëàãààãààðàà øàõàõ áîëîâ.

Ýíõðèé õàéðò, áèäíèé õîíãîð ¿ðñ, àëäðàéõàí æààëóóä, áÿöõàí õîíãîð ¿ð ìèíü... Õ¿¿õä¿¿äýý áèä ºõººðääºã. ªõººðäºõººñ ÷ àðãàã¿é, õººðõºí ýãä¿¿òýé àìüòàä. Ãýòýë áèä òýäíèéãýý õàéð ýíýðýëäýý áàãòààæ ÷àäàæ áàéíà óó.

Çóä áîëîõîîð íîõîé çîîëäîã... ãýñýí ¿ãèéí èä øèä ýíý ºäð¿¿äýä æèíõýíý ãàð÷ áàéõ øèã.

Ãàíö Ẻðºíõèé öàãààí ñàðìèñ 100 òºãðºã ãýäãèéã ìýääýãã¿é õ¿í áàéãààã¿é, õàà ãàçàð ë èéì ¿íýýð çàðäàã. Õ¿íñíèé çàõ äýëã¿¿ðýýñ ãàðàõàä õàëààñ ðóó ç¿ãýýð õèé÷ýýõ ãýýä áàéäàã áàéñàí ñàðìèñ õîâîð ¿íýò ýðäýíý ìýò áîëîâ. Øèðõýã íü 500 õ¿ð÷ýý. Õ¿íñíèé çàõ, Ẻíèé òºâ¿¿äýä 250 òºãðºãººð çàðæ áàéíà.

Ìîíãîë ÷àöàðãàíà õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ, ýõ îðíû õºðñºí óðãàñàí ÷àöàðãàíààð èðãýäýý õàíãàæ ìîíãîë÷óóääàà äàðõëàà òîãòîîõñîí ãýæ ýðäýìòýä óã íü îëîí æèë ÿðüñàí äàà. Õýí ÷ òîîãîîã¿é. Ãýòýë ºíººäºð ÷àöàðãàíà øèã õýðýãòýé ýä ¿ã¿é, ãýòýë òýð íü í¿äíèé ãýì áîëæ õîâîðäîâ. ¯íý íü ÷ ºñºâ. Íýã êã íü 3000 ãýýä òîãò÷èõñîí, õýðýãëýæ ñóðñàí õ¿ì¿¿ñ íü æèëèéí æèëä èéì ¿íýýð àâààä äàä÷èõñàí áàéñàí ýíý æèìñíèé ¿íèéã õ¿íñíèé çàõ, äýëã¿¿ðèéí õóäàëäàà÷èä 8-12 ìÿíãàí òºãðºã áîëòîë õººðºãäæýý. Õàíø ýðãýýä áóóðàõ ÷ 3000 òºãðºã ëàâ áîëîõã¿é, áàòàëãààòàé. Ìàíàé óëñàä íýã òèéì ãàæèã ãýìýýð ¿çýãäýë áèé. Òàëõ, áåíçèíèéí ¿íýýð æèøýý àâàõàä ¿íý íü îãöîì ºñººä Ẻí õýë àì áîëæ áóöààä áóóíà. Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð ñ¿ð äóóëèàí áîëæ ¿íýý áóóëãàñíàà çàðëàäàã ÷ õóó÷èí áàéñàí õàíøèíäàà î÷èæ áàéñàí ò¿¿õ ¿ã¿é. Èíãýýä ë ñàéõàí ìîëèãî ¿ìõ¿¿ëýýä ¿íýý íýìýýä àâäàã ìóóõàé çàí ìàíàé áèçíåñ ýðõëýã÷, õóäàëäàà÷äàä áèé. Íàéìàí ìÿíãà ãàðààä òàëèéñàí ÷àöàðãàíû ¿íý ýðãýýä 3000 áîëíî ãýäýãò èòãýõã¿é áàéãààãèéí ó÷èð ýíý.

Òîìóóãèéí À õ¿ðýýíèé H1N1 âèðóñèéí õàëäâàð àâñàí õ¿ì¿¿ñèéí òîî ºäºð ºäºðò ºññººð áàéãàà òóõàé õàðàìñàëòàé ìýäýýëýëòýé çýðýãöýýä àäóóíû ìàõ, ààðö, ÷àöàðãàíà, ñàðìèñíû ¿íý áàðüöààä ºñººä áóé íü èðãýäèéí àéäñûã äýâýðãýæ, áóõèìäëûã èë¿¿òýé òºð¿¿ëýõ áîëëîî. Èéì áàéõàä çàõûíõàà îéðîëöîî öàãäàà íàðààñ íóóãäàí, çóãòàí áàéæ áàðààãàà çàðæ áóé Íàðàíòóóë-ûí íàéìàà÷äûã áóðóóòãàõ àðãàã¿é. Óðä õºðøººñ áàéãàà ìºíãºí人 áàðàà äàðààä èðñýí òýäýíä ¿íý íýìýãäñýí àäóóíû ìàõ, ñàðìèñ, ààðö çýðãèéã àâàõ ºíººäðèéí õýðýãöýýíèé ìºí㺠õýðýãòýé. Ò¿ðèéâ÷èíäýý ìºíãºòýé, áàíêèíäàà äîëëàðòàé óëñ èéì çîâëîíã îéëãîõã¿é. Àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíäèéã íü òºð õàìãààëæ, õîðèî öýýð òîãòîîí èéí çàõèðãààäàõûã íü îéëãîõ ÷ ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõ îéð çóóðûí ìºíãºã¿é õ¿ì¿¿ñèéã çóðàãòàà ¿çýýä, ÷àíàðòàé ñàéí õîîë óíä õýðýãëýýä ãýðòýý òîìîîòîé ñóó õýìýýí ë¿íäýí áóóëàãàñàí íü ¿íýíäýý õàòóóäñàí áàéæ áîëîõ. Òóõàéëáàë õ¿íñíèé çàõóóäûã ¿íèéí õººðºãä뺺ñ àéãààä õààãààã¿é, çºâ áàéõ. Ãýõäýý òýíä õóäàëäàà ýðõëýæ áóé õ¿ì¿¿ñ, õóäàëäàí àâàã÷äûí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìààãààëàõ ¿¿ðãèéã çàõûí áîññóóä õèéõ ó÷èðòàé.

Íàðàíòóóë áàéãóóëàãäñàí öàãààñàà õîéø õóäàëäàí àâàëò õèéæ òýäíèéõèéã çîðèîä î÷ñîí õ¿ì¿¿ñýýñ òóæ ìºí㺠àâñàí. Õóäàëäàà õèéæ, îðëîãî îðóóëàõààð èðñýí õ¿ì¿¿ñýýñ ìºí㺠íýõäýã ãàçàð äýëõèéä ãàíöõàí Íàðàíòóóë áèç. Ìàíàéõûã çîðèîä èðñýíä áàÿðëàëàà ãýýä óãòäàã áàéõàä Ààí ÷è õ¿ðýýä èðýâ ¿¿, èðñýí õ¿í ìºí㺠ºãíº ºº ãýäýã ãàæèã ìåíåæìåíòòýé Íàðàíòóóë àìíû õààëò, ñàðìèñ, àäóóíû ìàõ, ààðö çýðãýõýýíýýð àðãàëóóë÷èõäàã ãàõàéí òîìóóíû ¿åýð õààëãààðàà îðñîí áîëãîñíîîñ 50 òºãðºã íýõýõèéí îðîíä òýð ìºíãºíä íü õÿìä òºñºðõºí ¿íýòýé, íýã óäààãèéí àìíû õààëò òàðààãààä áàéñàí áîë ºíººäºð èíãýæ õààëãàà áàðèóëæ, íàéìàà÷èä, ò¿ðýýñëýã÷äèéíõýý äàéðàëòàä îðîî ÷ óó ¿ã¿é þ¿.

Çàõ õààæ, çàì õààæ çàõèðãààäàëò íî¸ðõîõûí õýðýýð õóâèà õè÷ýýñýí áýðòýã÷èíã¿¿ä õ¿ì¿¿ñèéí íààä çàõûí ýðýëò õýðýãöýý áîëñîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã ºñãºæ, ò¿ðèéâ÷ýý ò¿íòèéëãýâ.

Æèëèéí æèëä êã íü 600-800 òºãðºãººð áîðëóóëàãääàã ààðöíû ¿íý ãóðàâ äàõèí ºññºí áîë àäóóíû ìàõíû ¿íý êã òóòàìä 1000-1500 òºãðºãººð íýìýãäæýý. Õ¿í àðäûíõàà çîâëîíãîîð çóãàà õèéæ, ìºí㺠àìàðõàí îëîõ àðãà ñ¿âýã÷èëñýí íàéìàà÷äûí ò¿ðèéâ÷èíä áóðóó àðãààð îëñîí ìºí㺠õýð óäààí òîãòîæ, ãýð á¿ëèéíõýíä íü ñàéí ñàéõàí ç¿éë àâ÷ðàõ ýñýõèéã ìýäýõã¿é. Áóðóó àðãààð îëñîí ìºí㺠þì áîëäîãã¿é ãýñýí ¿ã áèé. Õ¿íèé çîâëîíãîîð æàðãàë õèéäýãã¿é ÷ ãýäýã.

Ìîíãîë Óëñàä òîìóóãèéí À õ¿ðýýíèé Í1N1 âèðóñèéí õàëäâàðûí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð ºíäºðæ¿¿ëñýí áýëýí áàéäàëä øèëæñýíòýé õîëáîãäóóëàí õ¿íñíèé íýìýëò¿¿ä, ñ¿¿ ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, æèìñ æèìñãýíý, ÷àöàðãàíà çýðýã èðãýäèéí áèåèéí ýñýðã¿¿öýë ñàéæðóóëàõ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëò áîëîí íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýí, ¿íèéã òîãòâîðòîé áàéëãàæ õ¿í àðäûíõàà ýð¿¿ë ýíõèéí òºëºº õ¿ì¿¿íëýã, ýõ-îðîí÷ ñýòãýë ãàðãàí ýðõýì ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõèéã íèéò ¿éëäâýðëýã÷, áîðëóóëàã÷, áèçíåñ ýðõëýã÷äýä óðèàëæ áàéíà.

Òà áèäíèé õàìòûí õè÷ýýë ç¿òãýë ýíýõ¿¿ õàëäâàðò ºâ÷íººñ àðä èðãýäýý õàìãààëàõàä ¿íýòýé õóâü íýìðýý îðóóëíà ãýäýãò èòãýæ áàéíà ãýæ Íèéñëýëèéí Èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðàë, Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçàð, Óëààíáààòàð õîòûí Çàõèðàã÷èéí àæëûí àëáàíààñ ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýã÷èä, õ¿íñíèé Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà ýðõëýã÷äýä õàíäàí óðèàëãà ãàðãààä áàéíà. Çàðèì êîìïàíè, áèçíåñ ýðõëýã÷èä ýíýõ¿¿ óðèàëãûã äýìæèõýý èëýðõèéëýýä áóé íü ñàéøààëòàé ÷ ýõ îðíîî, àðä èðãýäýý ýíýõ¿¿ àþóëò ºâ÷íººñ àâàðúÿ, õàìòäàà óðüä÷èëàí ñýðãèéëüå õýìýýñýí ñýòãýëòí¿¿ä öººí áàéãàà íü õàðàìñàëòàé. ªºðò íü ºâ÷èí íààëäàõã¿é ìýò àÿãëàõ ýíý õ¿ì¿¿ñ ºíººäºð ýñ ÷ ìàðãààø òààðñàí õàðèóãàà àâàõ íü äàìæèãã¿é.

Îëèìïèéí àâàðãàòàé áîëëîî õýìýýí òºðèéí äàëáààãàà áàðèí æàíæíûõàà òàëáàéä öóãëàæ ÷àäñàí ñýòãýë íýãòýé àðä ò¿ìýíä äýëõèéä òàðõñàí ãàéòàé õàíèàäíààñ ýõ îðíîî, íýã íýãíýý àâàð÷, äàðààãèéí îëèìïòîé ýð¿¿ë ýíõ çîëãî¸ ãýñýí ÷èí õ¿ñýë áàéìààð ñàí.